İlimler Tasnifi Literatürleri İslâm Yazmalarının Kataloglanmasında Bir Zemin Sunabilir mi?

Özet

Emevîlerden itibaren İslâm hanedanları döneminde eserlerin kütüphanelerde hangi
kriterlere göre ayrıştırılıp dizildikleri bir İslâm kültür ve bilim tarihi problemi olarak araştırılmayı
hak etmektedir. Fakat XVI. yüzyıl öncesi yazma eser koleksiyonları ve kütüphaneleri
hakkında bu tartışmayı doyurucu bir şekilde yapmak için yeterli verilere sahip
olduğumuzu söylemek güçtür. Buna karşılık özellikle XVI. yüzyıl ve sonrasındaki yazma
eser koleksiyonları ve kütüphaneleri için bu problemi daha derinlikli bir şekilde tartışabilecek
kaynakların elde olduğunu ifade edebiliriz.
Bu yazıda öncelikle ilk asırlardan XV. yüzyıla kadar İslam kütüphanelerinde
eserlerin nasıl tasnif edildikleri hakkında kısa bir tartışma yapacağız. Ardından XVI.
yüzyıldan XIX. yüzyıl sonlarına kadar Osmanlı yazma eser kütüphaneleri vakfiyeleri,
defterleri ve fihristlerinden hareketle eserlerin nasıl tasnif edildikleri sorununa odaklanacağız.
Daha çok ilimlere göre yapılan tasnifin işlevselliğini ve dakikliğini sorgulayacağız.
Özellikle XIX. yüzyıldan itibaren yapılan kataloglarda ve günümüzde devam etmekte olan kataloglama çalışmalarında eserlerin ait oldukları ilim dallarına göre tasnif
edilmesinde takip edilen bir ilimler tasnifi anlayışının olup olmadığını, varsa hangi
kriterlerin göz önünde bulundurulduğunu tartışacağız. Son olarak yazma eser kütüphanelerindeki
eserler için konularına göre yapılacak bir sınıflamada ya da konu başlığı
belirleme hususunda takip edilecek sistematik bir ilimler tasnifi modelinin imkanını
okuyucuların dikkatlerine sunacağız.