Kiliseden Camiye Dönüştürme ve İstanbul’da Kiliseden Dönüştürülen Camiler Hakkında Notlar

Özet

Bir dinin/inancın ibadet ritüellerinin toplu olarak gerçekleştirildiği “kutsal” mekânların başka bir din/inanç ritüelleri için kullanılmaya başlanması, mekânların bu anlamdaki dönüşümleri tarih boyunca karşılaşılan durumlardır. Söz konusu dönüşümlerin coğrafyaya, tarihsel döneme, belli inanç faktörlerine, siyasal iklime, iktidar ilişkilerine vb. göre farklılıklar gösterdiği söylenebilir. Bu makalede bir mesele olarak “kutsal mekânın dönüşümü” ve İstanbul özelinde kiliseden camiye dönüşüm irdelenecektir. Zeyrek Camii (Pantakrator Kilisesi/Manastırı) gibi bazı dönüşümlere ayrıca değinilecektir. İstanbul’daki dönüşümler literatürde farklı sayı ve isimlerde yer almaktadır. Makalede bu literatürün biraraya getirilmesi, bazı tashihler yapılması ve toparlanması amaçlanmaktadır. Bugün İstanbul’da ismi bilinen, halen ayakta veya kaybolmuş olsa da konumları tahmin edilen kırk adet kiliseden çevrilme cami bulunmaktadır. Makalenin temel savı kiliseden camiye dönüştürme eyleminin bütüncül veya tek bir sebebe bağlı olarak açıklanamayacağı, her durumun/tekil örneğin farklılıklar barındırdığıdır. Kiliseler bir gayr-i müslim memleketini fethetmenin sembolü olarak, ilâhi nizamın yeniden tesisi için, demografik yapı değişimlerine bağlı olarak, harap olan yapıların ihtiyaç doğrultusunda yeniden kullanımı gibi nedenlerle camiye çevrilmiştir.